Gedrag belangrijker dan toezicht bij waarborgen publiek belang

In de door de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants voorgestelde concept Code voor Accountantsorganisaties wordt een ‘commissie publiek belang’ afgekondigd. Deze commissie moet toezien op het waarborgen door de accountantsorganisatie van “het vertrouwen van het maatschappelijk verkeer in de betrouwbaarheid van verklaringen bij verantwoordingen”. Een ietwat vreemde redenering aangezien het vertrouwen immers kan toenemen zonder een toename van de betrouwbaarheid van de verklaringen. Het enige publieke belang zou moeten zijn dat een accountant zijn cruciale –publieke- rol goed vervult.

Effectief?

Er zijn al een aantal zinnige opmerkingen gedaan en vragen gesteld over de samenstelling van de commissie en haar bevoegdheden. Mijns inziens wordt er echter voorbijgegaan aan de primaire vraag of een extra laag van toezicht wel effectief is. Anders gezegd: leidt meer toezicht altijd tot betere governance?

Ik denk dat dit niet altijd het geval is. De sector kent al de nodige vormen van intern en extern toezicht waaronder die door de AFM en de NBA zelf. De marginale meeropbrengst van elke extra toezichtslaag zal steeds minder zijn. Bij het verbeteren van de governance en prestaties binnen een organisatie wordt vaak toezicht vooropgesteld. Een niet te onderschatten component is echter het gedrag van de desbetreffende personen. Uiteraard gaat het hierbij om het gedrag van de beroepsbeoefenaar in kwestie zelf, maar zeker ook van zijn beroepsgenoten.

Een vergelijking is te maken met het rijden onder invloed. Welke vorm van toezicht zou uiteindelijk effectiever zijn, meer politiecontroles of verantwoordelijke passagiers en bijrijders die de bestuurder aanspreken op hun gedrag en zo nodig ingrijpen?

Zelfregulering

Juist in duidelijk af te bakenen beroepsgroepen zoals accountants, maar ook bij notarissen, advocaten e.d. neemt het zelfregulerende karakter een belangrijke plaats in. Bij het meewerken in en bij het overnemen van dossiers binnen en buiten kantoor is een kritische blik op het tot dan toe geleverde werk vereist. Binnen de beroepsgroep moet melding worden gemaakt van ‘ondermaats’ of in strijd met tuchtregels handelen. Nog belangrijker is dan ook het daadwerkelijk handelen naar aanleiding van het nalaten van beroepsgenoten.

Hetzelfde geldt voor klanten die gebruik kunnen maken van klachtenprocedures. Het klacht- en tuchtrecht leeft uiteindelijk bij assertieve beroepsbeoefenaars die het de rotte appels binnen of buiten kantoor niet toestaan te gedijen. De vraag is of dit nu voldoende gebeurt en ook niet mede de reden vormt dat de overheid actiever wordt bij bepaalde beroepsgroepen ten koste van deze zelfregulering.

Toezicht

Deze vorm van intern toezicht zal vele malen effectiever zijn dan door een commissie, waarvan de drie of meer leden als parttimers en wellicht niet deskundigen het werk van honderden zakelijk dienstverleners dient te beoordelen. Daarbij dient aangetekend te worden dat de voorgestelde commissie onderdeel kan zijn van een toezichthoudend orgaan, maar dat dit geen vereiste is. Divergentie van waarnemingen, conclusies en aanbevelingen van de commissie en een toezichthoudend orgaan liggen hierdoor op de loer. Het gaat hier dan om zaken als het kwaliteitsbeheersingssysteem, de afhandeling van meldingen en de interne- en externe kwaliteitstoetsingen.

Toezicht is uiteraard goed en de openstelling van de NBA is ook zeker toe te juichen. Het is echter maar zeer de vraag of het steeds toevoegen van toezichthouders wel de meest effectieve oplossing zal zijn voor een betere beroepsuitoefening. Naast toezicht, codes, wet- en regelgeving, kennis en ervaring is het met name de component gedrag die aan het einde van de dag de winst- en verliesrekening bepaalt.

Mr. drs. J.J. Kramer is bedrijfskundig adviseur te Amsterdam

Bovenstaand artikel is geschreven op persoonlijke titel.